شاپینگ سوسیالیستی یا لودیتیسم نابخردانه

 به بهانه حضور سارقان کتاب در نمایشگاه کتاب تهران 

سرقت کتاب در نمایشگاه بزرگ کتاب تهران پدیده بی سابقه و عجیبی نیست. بر اساس آمارها حداقل 5 درصد از کتاب های غرفه داران در این نمایشگاه به سرقت می رود و بیشتر این کتاب ها در حوزه جامعه شناسی و فلسفه است. چیزی که نشان می دهد سارقان از قشر بالای جامعه و کتابخوان هستند و بیشتر از آنکه ارزش مادی کتاب برایشان مهم باشد ارزش فرهنگی آن است که موجب این کار می شود.

جدا از هیجان، پول، عشق،  تملک و عدم دسترسی که از جمله انگیزه های اصلی سرقت کتاب محسوب می شود؛ سرقت کتاب بر خلاف آنچیزی که در ظاهر به نظر می رسد یک دزدی ساده نیست که شخص بخاطر ارزش مادی و کالایی، آن را به سرقت ببرد. برعکس بیشتر مواقع این عمل با مفهوم اقتصاد اخلاقی و در ضدیت با بازار آزاد معنی پیدا می کند.

این عمل نه تنها  از نظر سارقان، سرقت به حساب نمی آید بلکه شکلی از اعتراض به کالایی شدن عرصه فرهنگ و اقدامی در راستای توزیع اشتراکی و دسترسی عادلانه به دانش حساب می آید. چیزی که به آن شاپینگ سوسیالیستی نیز گفته می شود.

به باور این افراد وقتی عرصه فرهنگی به ویژه نشر کتاب به دست بازاریان و سودجویان افتاده است و کتاب بعنوان کالا نه بعنوان دانش عرضه می شود، چه بهتر که آن را به سرقت برد و بدین نحو اعتراض خود را به نمایش گذاشت. از منظر  آنها، صنعت نشر در ایران برخلاف گریه و زاری ها،  بسیار پر سود است چرا که  ناشر با استثمار دیگران بعنوان ویراستار و مترجم و مولف پیشتر سود خود را در تضاد کار و سرمایه به دست آورده است. آنها هیچ فرقی با کارخانه دار و صاحبان بنگاه های اقتصادی ندارند و کتاب هم فرقی با سایر کالاهای مصرفی ندارد.

 آنان مدعی هستند؛ تا زمانی که قیمت کتاب واقعی نشود و حقوق کارکنان و کارمندان و دست اندرکاران نشر پرداخت نشود این عمل با افتخار در راستای توزیع عادلانه و تهیه سوسیالیستی کتاب انجام می شود.

شاپینگ سوسیالیستی در راستای اقتصاد اخلاقی

منظور از اقتصاد اخلاقی که خود را در سرقت کتاب نمایان می کند، به واسطه دست خالی این افراد نیست برعکس وجدان زخم خورده افراد است که جهت ستاندن حقشان خود آستین را بالا زده اند.  

سرقت کتاب در کنار  نشر افست ، انتشار رایگان آن در سایت ها و کانال ها به صورت پی دی اف و دانلود  رایگان ، از جمله اقداماتی است که بعنوان اکت سوسیالیستی و انقلابی مورد  استفاده قرار می گیرد. باور عمومی اکثر افراد این است که بازار نشر بر خلاف آن چیزی که  اصحاب نشر می گویند : یک بیزینس بسیار پر سود است و آن چیزی که موجب قیمت های سرسام آور کتاب می شود نه کمیابی؛ بلکه برعکس سودجویی، زد و بند، رانت به ویژه رانت کاغذ است.

 ناباوری به این مسئله که قیمت کتاب ناشی  از بالا بودن هزینه طبیعی تولید  و توزیع کتاب نیست آنها را مصمم می کند تا از ناشران به عنوان بز بلاگردان استفاده کنند و تمامی گناه ها را به گردن آنها بیندازند.

بازاری پر سود و یا از خودگذشتگی فرهنگی ؟

در اینجا نمی خواهم با این واقعیت مخالفت کنم که تمامی صاحبان نشر سالم هستند و صرفاً برای رضای خدا و میهن، کار فرهنگی می کنند. خیلی از ناشران را می شناسم که به معنی واقعی ویراستاران و مترجمان را با قیمت های بسیار ناچیز استثمار می کنند و بیشتر کتاب هایشان کتاب سازی است تا تالیف. حقوق مولف را نمی دهند. حتی ناشری را می شناسم که خود را سوسیالیست می داند و عمده کتاب هایش در ضدیت با سرمایه داری منتشر می شود اما خود تعداد دفعات استفاده از سرویس بهداشتی کارمندانش را می شمرد و زمان آن را از ساعت کاری کارمندان خودش کم می کند. حتی ناشر دیگری می شناسم که با وجود چندین فروشگاه و قیمت نجومی کتاب هایش قیمتی که برای هر صفحه ترجمه به مترجمانش می دهد بسیار ناچیز است و ناشر دیگری که قبل از خواندن و بررسی کتاب از مولف بی نام و نشان مبالغ گزاف طلب می کند. اما واقعیت آنگونه هم که سارقان کتاب  با داعیه اکت سوسیالیستی می پندارند، نیست.  نمی توان به کتاب دزدی پسوند  شاپینگ سوسیالیستی چسباند.

بیشتر ناشران سهم کوچکی در تعیین  سقف قیمت کتاب دارند.  جدا از هزینه تولید، قیمت چاپ و قیمت کاغذ، اکثر ناشران با پدیده ای به نام پخشی ها و انحصار آنها در بازار توزیع کتاب روبرو هستند.  40 تا 50 درصد سود  برای پخش آنهم با پرداخت زمانی 9 تا 7 ماهه.

علاوه بر این، آنها نمی توانند خود به تنهایی به توزیع کتاب هایشان حتی در سایت های شخصی اقدام بکنند. چرا که اگر پخشی ها بفهمند از توزیع کتاب آنها خود داری می کنند. همچنین بیشتر کتاب فروش ها ترجیح می دهند بخاطر تنوع و دسترسی آسانتر، صرف جویی در هزینه حمل و نقل، انعطاف پذیری در پرداخت، بهره مندی از تخفیفات گسترده، امکان مرجوعی که پخشی ها به آنها می دهند با پخشی ها کار کنند تا به صورت مستقیم از  ناشران خرید کنند.

اینها به علاوه  چیزی که مختص  نشر در ایران است وضعیت  انتشار کتاب را خاص تر   هم می کند؛ حضور پر رنگ ناشران دولتی و ناشرانی که خود دارای سیستم پخش هستند و انتشارات صرفاً امر تزئینی برای کار اصلی آن ها است.

  سیاسی و حکومتی بودن امر فرهنگ و توقیف کتاب در دوران های مختلف به بهانه های کاملاً سیاسی نشان می دهد کار نشر  آنگونه که خیلی ها مدعی آن هستند بسیار پر ریسک است.  

به همین واسطه است که اصلی ترین بهانه اقتصاد اخلاقی یا چیزی که از آن شاپینگ سوسیالیستی تعبیر می شود زیر سوال می رود:

 اگر مسئله حمایت از حقوق دست اندرکان نشر به ویژه مترجمان و مولفان و ویراستاران است و جلوگیری از استثمار نیروی کار این اقدام نه تنها کمکی به آنها نمی کند که برعکس موجب استثمار مضاعف آنها می شود و آن هزینه ای که باید صرف رفاه حال دست اندرکاران نشر بشود به جیب پخشی ها می رود و ناشران را به این سمت می برد که بجای حضور در نمایشگاه و توزیع مستقیم، کار توزیع را به پخشی ها بسپارند.

 یا کاری را بکنند که خیلی از ناشران می کنند یعنی کسر هزینه گم و ربوده شدن کتاب از دستمزد غرفه داران که اکثر دانشجویان  و کارگران روزمزد هستند.

به نظر می رسد این اقدام نابخردانه برای ما یادآور جنبش لودیتیسم است. جنبشی که در اوایل قرن نوزدهم انگلستان کارگران نساجی و دیگر صنایع به تخریب ماشین‌آلات صنعتی می پرداختند. جنبشی غیرسازنده که امروزه  موجب  تعمیق بحران‌ در بازار نشر و کاهش فرصت‌های شغلی برای نویسندگان و مولفان و مترجمان می‌شود.

همچنین،بیشتر کتاب های که سرقت می شود اساساً خوانده نمی شود و در راستای ارضای حس مالکیت است چیزی که نقد آن از اصول غیرقابل اجتناب اندیشه سوسیالیستی است. بنابراین چیزی که تحت عنوان شاپینگ سوسیالیستی خود را نمایان می کند دورترین فاصله را با سوسیالیست دارد و نمی توان منبع مشروعیت بخش برای سرقت کتاب محسوب شود.

در پایان؛ اگر  در حال لیست کردن کتاب های مورد نظر خودتان هستید تا در روز برگزاری نمایشگاه به سراغ ناشران بروید و کتاب های مورد نیازتان را سرقت کنید، اگر فکر می کنید این اقدام شکلی از مبارزه و بیانگر اعتراضتان به انحصار و استثمار است و آن را به نام اکت سوسیالیستی تعبیر می کنید، اگر وجدان خودتان را با فرق گذاشتن بین ناشران راحت می کنید خدمتتان عرض می کنم سخت در اشتباه هستید و بهتر است قبل از هر چیزی در کار خود تجدید نظر کنید.